Continue roep om transparantie

De Volkskrant heeft risicoprofielen van kinderopvanglocaties ‘weten te achterhalen’ en daar onderzoek naar gedaan. Deze risicoprofielen gebruikt de GGD om het toezicht op de kinderopvanglocaties risico-gestuurd te organiseren. De locaties worden gecategoriseerd zodat niet alle locaties evenveel toezichtaandacht hoeven te krijgen. Groene locaties krijgen minder aandacht, rode locaties meer. Hierdoor kunnen GGD-inspecteurs hun tijd zo nuttig mogelijk besteden.

Uit het Volkskrant-onderzoek blijkt nu een duidelijk verschil in de toegewezen risicoprofielen. In buurten met lagere inkomens krijgen meer locaties een hogere risicostatus dan in buurten met hogere inkomens. Dit lijkt een veelzeggende uitkomst en wordt ook als zodanig gepresenteerd. Maar is het dat ook? Er zijn twee belangrijke problemen met dit onderzoek die maken dat het én te kort door de bocht is én perverse gevolgen heeft.

Een risicoprofiel wordt door de Volkskrant een ‘risico-oordeel’ genoemd, maar is allereerst vooral een inschatting. Daarnaast heeft het risicoprofiel ook nog verschillende andere functies. Inspecteurs van de GGD’en voeren de inspecties uit in opdracht van de gemeenten. Zij zijn formeel verantwoordelijk voor het toezicht op de kinderopvang en besteden het op deze manier uit. De risicoprofielen zijn een manier voor gemeente en GGD om het toezicht te organiseren, te plannen en te verantwoorden. Op basis van de gegeven kleuren wordt ieder jaar bepaald hoeveel geld de gemeente naar de GGD moet overmaken voor de uit te voeren inspecties. De risicoprofielen zijn ontwikkeld om de communicatie over planning en geld zo zuiver mogelijk te maken. Volledige objectiviteit is hierbij niet mogelijk en niet wenselijk. Iedereen wil toch ook dat ervaren inspecteurs hun onderbuikgevoel mogen laten spreken.

Politiek verantwoordelijk

Gemeenten blijven wel politiek verantwoordelijk. Zij krijgen uiteindelijk ook de boze ouders en verontwaardigde media aan de telefoon wanneer er iets helemaal misgaat. Zij moeten ook bepalen hoe groot het budget voor toezicht op de kinderopvang jaarlijks is. Gemeenten kunnen daardoor ook invloed uitoefenen op de inkleuring van de risicoprofielen.

Naast een verantwoordings-, een plannings- en een risico-instrument zijn de risicoprofielen dus zeker ook een politiek instrument. Deze verschillende functies maken dat de kleurenindeling een vertroebeld beeld geeft van de werkelijke risico-inschattingen van inspecteurs. Het zou goed mogelijk zijn dat deze functies ook (een deel van) de inkomensgerelateerde verschillen verklaart. Dat gemeenten het zekere voor het onzekere willen nemen, of dat inspecteurs kinderopvanglocaties in deze buurten kritischer wil blijven volgen.

De continue roep om transparantie van inspectiegegevens zorgt ervoor dat informatie openbaar wordt die schadelijk is voor reputaties en vertrouwen en waar burgers en organisaties niets aan hebben. Een ander pervers gevolg van deze schijntransparantie is dat burgers door dit soort berichten steeds weer de indruk krijgen dat toezichthouders wel alles weten maar niet alles willen vertellen. Vooral dat eerste is niet waar.

Inspecteurs bezoeken een locatie eens, of enkele keren, per jaar en letten dan vooral op de meest kwantificeerbare wettelijke eisen. Het zou belangrijk zijn juist hier meer transparant over te zijn: over al die dagen dat de toezichthouder er niet is en al die dingen die de inspecteur niet ziet. Dan zouden ouders een reëler beeld krijgen van het toezicht en zich realiseren dat zij uiteindelijk zelf de belangrijkste toezichthouders zijn.

_{Manja Bomhoff deed onderzoek naar het risicomodel in het toezicht op de kinderopvang. Zij is oprichter van onderzoek- en adviesbureau Het Inzichtenlab.}